Luận văn Pháp luật quản lý về hộ tịch - Từ thực tiễn Quận Hai Bà Trưng, Thành phố Hà Nội

 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ 
 HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA 
 NGUYỄN THỊ HẠNH 
 PHÁP LUẬT QUẢN LÝ VỀ HỘ TỊCH - 
 TỪ THỰC TIỄN QUẬN HAI BÀ TRƢNG, 
 THÀNH PHỐ HÀ NỘI 
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH 
 HÀ NỘI – 2016 
 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ 
 HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA 
 NGUYỄN THỊ HẠNH 
 PHÁP LUẬT QUẢN LÝ VỀ HỘ TỊCH - 
 TỪ THỰC TIỄN QUẬN HAI BÀ TRƢNG, 
 THÀNH PHỐ HÀ NỘI 
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH 
 Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính 
 Mã số: 60380102 
 NGƢỜI HƢỚNG DẪN:TS. NGUYỄN MINH SẢN 
 HÀ NỘI – 2016 
 LỜI CAM ĐOAN 
 Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. 
 Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc 
ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. 
 Hà Nội, ngày tháng năm 2016 
 Tác giả 
 Nguyễn Thị Hạnh 
 LỜI CẢM ƠN 
 Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng gửi 
lời cảm ơn tới: 
 Ban giám đốc Học viện Hành chính Quốc gia cùng các Thầy giáo, Cô 
giáo, đã trang bị những kiến thức quý báu và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình 
học tập và nghiên cứu tại Học viện Hành chính Quốc gia. 
 Tiến sĩ Nguyễn Minh Sản, ngƣời thầy trực tiếp hƣớng dẫn khoa học, 
tận tình chỉ bảo, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành Luận 
văn này. 
 Tôi xin chân thành cảm ơn! 
 Hà Nội, ngày tháng năm 2016 
 Tác giả 
 Nguyễn Thị Hạnh 
 MỤC LỤC 
LỜI CAM ĐOAN 
LỜI CẢM ƠN 
MỤC LỤC 
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT QUẢN LÝ VỀ HỘ 
TỊCH .................................................................................................................. 7 
 1.1. Hộ tịch và quản lý về hộ tịch .................................................................. 7 
 1.1.1. Khái niệm hộ tịch ............................................................................. 7 
 1.1.2.Quản lý về hộ tịch ........................................................................... 11 
 1.2. Pháp luật quản lý về hộ tịch .................................................................. 14 
 1.2.1. Khái niệm pháp luật quản lý về hộ tịch ......................................... 14 
 1.2.2. Đặc điểm pháp luật quản lý về hộ tịch ........................................... 16 
 1.2.3. Nội dung pháp luật quản lý về hộ tịch ........................................... 17 
 1.2.4. Thẩm quyền quản lý về hộ tịch ...................................................... 20 
 1.2.5. Vai trò pháp luật quản lý về hộ tịch ............................................... 23 
 1.3. Những yếu tố ảnh hƣởng đến pháp luật quản lý về hộ tịch .................. 30 
 1.3.1. Ý thức pháp luật ............................................................................. 30 
 1.3.2. Chất lƣợng của văn bản pháp luật quản lý về hộ tịch .................... 31 
 1.3.3. Công tác tổ chức bộ máy và công chức thực hiện pháp luật 
 quản lý về hộ tịch ..................................................................................... 32 
 1.3.4. Kinh phí và cở sở vật chất .............................................................. 33 
 Tiểu kết Chƣơng 1 ....................................................................................... 33 
CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT QUẢN LÝ VỀ 
HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN HAI BÀ TRƢNG, THÀNH PHỐ 
HÀ NỘI ........................................................................................................... 35 
 2.1. Sự hình thành và phát triển của pháp luật quản lý về hộ tịch ............... 35 
 2.1.1. Giai đoạn trƣớc năm 1945 .............................................................. 35 
 2.1.2. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1975 ........................................... 36 
 2.1.3. Giai đoạn từ năm 1975 đến nay ..................................................... 38 
 2.2. Phân tích thực trạng thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa 
 bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội ................................................. 41 
 2.2.1. Tổng quan về quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội ................... 41 
 2.2.2. Tuyên truyền, phổ biến pháp luật quản lý về hộ tịch ..................... 43 
 2.2.3. Pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa bàn Quận Hai Bà Trƣng, 
 thành phố Hà Nội ..................................................................................... 45 
 2.2.4. Thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi 
 phạm pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà Trƣng, 
 thành phố Hà Nội ..................................................................................... 48 
 2.3. Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa 
 bàn Quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội ................................................ 50 
 2.3.1. Những kết quả đạt đƣợc ................................................................. 50 
 2.3.2. Những hạn chế................................................................................ 52 
 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế ................................................... 55 
 Tiểu kết Chƣơng 2 ....................................................................................... 58 
CHƢƠNG 3 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN 
PHÁP LUẬT QUẢN LÝ VỀ HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN HAI 
BÀ TRƢNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ........................................................... 60 
 3.1. Quan điểm bảo đảm thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa 
 bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội ................................................. 60 
 3.1.1. Thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch phải quán triệt các quan 
 điểm của Đảng, Nhà nƣớc Việt Nam về xây dựng Nhà nƣớc pháp 
 quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân ......... 61 
 3.1.2. Thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch phải đề cao quyền con 
 ngƣời, quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân ........................................... 63 
 3.1.3. Thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch phải bảo đảm phù hợp 
 với các quy định pháp luật có liên quan ................................................... 65 
 3.2. Giải pháp chung bảo đảm thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch ....... 66 
 3.2.1. Rà soát, sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các văn bản pháp 
 luật phù hợp với Luật Hộ tịch và các văn bản hƣớng dẫn thi hành ......... 66 
 3.2.2. Tổ chức tuyên truyền, phổ biến, quán triệt Luật Hộ tịch và các 
 văn bản hƣớng dẫn thi hành với nội dung và hình thức phù hợp, nâng 
 cao nhận thức, hiểu biết của nhân dân ..................................................... 70 
 3.2.3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong đăng ký và quản lý hộ tịch .. 72 
 3.2.4. Kiện toàn đội ngũ công chức làm công tác Hộ tịch bảo đảm đủ 
 tiêu chuẩn đƣợc quy định trong Luật Hộ tịch .......................................... 73 
 3.2.5. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trong đăng ký và quản lý hộ 
 tịch ............................................................................................................ 75 
 3.2.6. Tăng cƣờng phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong pháp luật 
 quản lý về hộ tịch ..................................................................................... 77 
 3.2.7. Đẩy mạnh công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm 
 trong pháp luật quản lý về hộ tịch ............................................................ 78 
 3.3. Giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa 
 bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội ................................................. 80 
 Tiểu kết Chƣơng 3 ....................................................................................... 84 
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 86 
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 88 
 1 
 MỞ ĐẦU 
1. Tính cấp thiết của đề tài 
 Đăng ký và quản lý hộ tịch là nhiệm vụ quan trọng luôn đƣợc các quốc 
gia quan tâm thực hiện. Hoạt động này còn là cơ sở để Nhà nƣớc công nhận 
và bảo hộ quyền con ngƣời, quyền, nghĩa vụ công dân, đồng thời có biện pháp 
quản lý dân cƣ một cách khoa học, phục vụ thiết thực cho việc xây dựng, 
hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh của đất 
nƣớc. Tại hầu hết các nƣớc, các sự kiện hộ tịch của con ngƣời từ khi sinh ra 
đến khi chết nhƣ khai sinh, kết hôn, ly hôn, nuôi con nuôi, giám hộ, thay đổi, 
cải chính hộ tịch, khai tử đều đƣợc đăng ký và đƣợc quản lý chặt chẽ. 
 Ở Việt Nam, quản lý hộ khẩu, hộ tịch đƣợc xác định là khâu trung tâm 
của toàn bộ hoạt động quản lý dân cƣ. Với những giá trị tiềm tàng nhƣ vậy, 
công tác quản lý hộ tịch đã khẳng định vai trò vô cùng quan trọng của nó 
trong tiến trình phát triển của xã hội. Nhận thức đƣợc vấn đề này, thời gian 
qua Đảng và Nhà nƣớc đã ban hành nhiều chính sách, pháp luật về quản lý hộ 
tịch bƣớc đầu tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động này. Đặc biệt ngày 
20/11/2014, tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt 
Nam khóa XIII đã thông qua Luật Hộ tịch. Luật Hộ tịch có hiệu lực thi hành 
từ ngày 01/01/2016 đánh dấu một bƣớc phát triển mới trong lịch sử pháp luật 
quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ở nƣớc ta. 
 Thực tiễn cho thấy, thời gian qua công tác đăng ký và quản lý hộ tịch ở 
nƣớc ta đã có những bƣớc phát triển ổn định, đạt đƣợc những kết quả quan 
trọng. Công tác xây dựng thể chế đƣợc tăng cƣờng; việc phổ biến, giáo dục 
pháp luật về hộ tịch ngày càng đƣợc coi trọng. Trình tự, thủ tục đăng ký hộ 
tịch cũng từng bƣớc đƣợc đơn giản hóa, ngày càng tạo thuận lợi cho ngƣời 
dân...Với những kết quả đã đạt đƣợc, công tác hộ tịch ngày càng khẳng định 
 2 
vị trí, vai trò và tầm quan trọng đối với quản lý nhà nƣớc và xã hội, góp phần 
bảo đảm ngày một tốt hơn quyền, lợi ích hợp pháp của công dân. 
 Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt đƣợc quản lý hộ tịch còn có nhiều 
hạn chế nhƣ: Thủ tục quản lý hộ tịch chƣa khoa học, chƣa phù hợp thực tế, trình 
độ, năng lực của đội ngũ công chức làm công tác quản lý hộ tịch; việc tuyên 
truyền, giáo dục pháp luật về hộ tịch chƣa đƣợc quan tâm đúng mức Những 
hạn chế này đã làm giảm đi hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nƣớc về hộ tịch. Thực 
trạng này do nhiều nguyên nhân, trong đó có những nguyên nhân xuất phát từ 
chính các quy định của pháp luật về đăng ký, quản lý hộ tịch. 
 Là một Quận trung tâm của thành phố Hà Nội, trong những năm qua, 
quận Hai Bà Trƣng đã có nhiều cố gắng, nỗ lực trong quản lý nhà nƣớc về hộ 
tịch trên địa bàn quận.Với sự quan tâm, chỉ đạo của các cấp uỷ, chính quyền 
quản lý về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội từng 
bƣớc đƣợc thực hiện nghiêm túc đầy đủ, chính xác. Tuy nhiên, thực trạng 
quản lý hộ tịch trên địa bànquận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội cho thấy 
những bất cập của quản lý hộ tịch về hành lang pháp lý. Với thực trạng đó và 
những đòi hỏi của tình hình mới, để luận giải những vấn đề lý luận và thực 
tiễn về hộ tịch, tôi đã lựa chọn đề tài “Pháp luật quản lý về hộ tịch - từ thực tiễn 
quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội” làm đề tài luận văn tốt nghiệp thạc sĩ 
ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính của mình. 
2. Tình hình nghiên cứu của đề tài 
 Đã có nhiều công trình nghiên cứu, các luận án, luận văn, bài báo tạp chí 
đề cập đến hộ tịch và các chính sách thực hiện hộ tịch, trong thời gian qua: 
 Bài “Cơ quan nhà nƣớc cần tôn trọng quyền yêu cầu cấp phiếu lý lịch 
tƣ pháp của công dân” tác giả Vũ Đình Tuấn Phƣơng, Tạp chí Dân chủ và 
Pháp luật, tháng 6 năm 2005; 
 3 
 Bài “Kỳ vọng về một nề nếp mới trong công tác hộ tịch” tác giả Phạm 
Trọng Cƣờng, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, tháng 6 năm 2006; 
 Bài “Nâng cao năng lực đội ngũ công chức Tƣ pháp - Hộ tịch trong giai 
đoạn hiện nay”Tác giả Trần Văn Quảng, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật tháng 
9 năm 2006; 
 Số chuyên đề về “Công chứng, Hộ tịch và Quốc tịch” phần 2 Hộ tịch và 
Quốc tịch, Bộ Tƣ pháp, Hà Nội, 2007; 
 Bài “Tƣ pháp Hà Nội không vì khó khăn mà từ chối đăng ký khai sinh” 
tác giả Đàm Thị Kim Hạnh, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, tháng 3 năm 2008; 
 Giáo trình“Quản lý Hành chính - Tƣ pháp” của Học viện hành chính, nhà 
xuất bản khoa học kỹ thuật năm 2008 (dành cho đào tạo trung cấp hành chính); 
 Chuyên đề “Quản lý Hành chính-Tƣ pháp” trong chƣơng trình bồi 
dƣỡng kiến thức quản lý quản lý nhà nƣớc ngạch chuyên viên chính của Học 
viện Hành chính; 
 Bài báo “Hộ tịch và pháp luật về hộ tịch” tác giả Trần Duy Rô Nin, tạp 
chí Nhà nƣớc và Pháp luật số 5/2008; 
 Bài “Thực trạng đội ngũ công chức Tƣ pháp- Hộ tịch và yêu cầu chuẩn 
hóa” của tác giả Trần Thị Lệ Hoa, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số chuyên đề 
pháp luật Hộ tịch năm 2013; 
 Bộ Tƣ pháp (2006) “Hƣớng dẫn nghiệp vụ Đăng ký và quản lý hộ 
tịch”, NXB Tƣ pháp, Hà Nội; 
 Bộ Tƣ pháp (2007), “Nghiệp vụ đăng ký hộ tịch”, NXB Tƣ pháp, Hà Nội; 
 Sách chuyên khảo “Từ quản lý đinh đến quản lý hộ tịch” của tác giả 
Phạm Trọng Cƣờng, NXB Tƣ pháp, Hà Nội, 2007; 
 Số chuyên đề “Công chứng, hộ tịch và quốc tịch”, Bộ Tƣ pháp, Hà Nội, 
2007;