Luận án Kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp sản xuất ô tô ở Việt Nam

i 
LỜI CAM ĐOAN 
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu 
trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả nghiên cứu của luận án 
chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. 
Hà Nội, tháng 12 năm 2021 
Tác giả luận án 
Chu Thị Huyến 
ii 
LỜI CẢM ƠN 
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý Sau Đại học, 
Khoa Kế toán – Kiểm toán trường Đại học Thương mại đã giúp đỡ và tạo điều kiện 
trong suốt quá trình đào tạo, nghiên cứu và thực hiện luận án. 
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo và các thành viên của các doanh 
nghiệp sản xuất ô tô ở Việt Nam, các chuyên gia tại các trường Đại học đã nhiệt tình 
giúp đỡ trong việc cung cấp các số liệu, cho ý kiến đóng góp trong suốt quá trình 
điều tra, phỏng vấn phục vụ thực hiện luận án. 
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS, TS. Phạm Đức Hiếu và 
PGS, TS. Hà Thị Thuý Vân đã tận tình giúp đỡ, có những ý kiến đóng góp quý 
báu trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. 
Sau cùng, tác giả xin bày tỏ sự cảm ơn đến gia đình, các đồng nghiệp và bạn 
bè đã động viên, chia sẻ và tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình thực hiện luận án. 
Trân trọng cảm ơn! 
Tác giả luận án 
Chu Thị Huyến 
iii 
MỤC LỤC 
LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i 
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii 
MỤC LỤC ................................................................................................................. iii 
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................... vi 
DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ .................................................................. vii 
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 
1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu .......................................................................... 1 
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................... 3 
3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................. 4 
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài .......................................................... 4 
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ...................................................... 5 
6. Những đóng góp mới của của đề tài ....................................................................... 5 
7. Kết cấu của luận án ................................................................................................. 6 
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ NHẬN DIỆN KHOẢNG 
TRỐNG NGHIÊN CỨU ........................................................................................... 7 
1.1. Các nghiên cứu về nội dung kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp ................ 7 
1.1.1. Nội dung kế toán trách nhiệm trước năm 1965 ................................................. 7 
1.1.2. Nội dung kế toán trách nhiệm từ 1965 đến 1985 .............................................. 9 
1.1.3. Nội dung kế toán trách nhiệm từ 1985 đến nay .............................................. 11 
1.2. Các nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến kế toán trách nhiệm trong 
doanh nghiệp ............................................................................................................ 14 
1.3. Khoảng trống nghiên cứu ......................................................................... 20 
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................ 22 
CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG 
DOANH NGHIỆP ................................................................................................... 23 
2.1. Phân cấp quản lý – cơ sở của kế toán trách nhiệm ............................................ 23 
2.2. Khái niệm và vai trò của kế toán trách nhiệm .................................................... 25 
2.2.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm ....................................................................... 25 
2.2.2. Vai trò của kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp ...................................... 31 
2.3. Nội dung kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp ............................................ 32 
2.3.1. Nhận diện và xác định trách nhiệm kế toán ở từng trung tâm trách nhiệm .... 32 
2.3.2. Lập dự toán...................................................................................................... 40 
iv 
2.3.3. Thu thập, xử lý thông tin thực hiện ................................................................. 45 
2.3.4. Báo cáo kế toán trách nhiệm ........................................................................... 48 
2.3.5. Đánh giá thành quả ở các trung tâm trách nhiệm............................................ 52 
2.4. Một số lý thuyết nền tảng và các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng kế toán trách 
nhiệm trong doanh nghiệp ........................................................................................... 59 
2.4.1. Một số lý thuyết nền tảng ................................................................................ 59 
2.4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp .................... 63 
2.5. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu ...................................................................... 67 
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ........................................................................................ 69 
CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 70 
3.1. Tổng quan về phương pháp nghiên cứu ............................................................. 70 
3.1.1. Lựa chọn phương pháp nghiên cứu ................................................................. 70 
3.1.2. Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp .............................................................. 70 
3.1.3. Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp ............................................................ 71 
3.1.4. Quy trình nghiên cứu ...................................................................................... 72 
3.2. Thiết kế nghiên cứu ............................................................................................ 73 
3.2.1. Thiết kế nghiên cứu định tính ......................................................................... 73 
3.2.2. Thiết kế nghiên cứu định lượng ...................................................................... 80 
3.3. Phương pháp xử lý dữ liệu ................................................................................. 85 
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ........................................................................................ 90 
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH 
NHIỆM TẠI CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT Ô TÔ Ở VIỆT NAM ............. 91 
4.1. Tổng quan về các doanh nghiệp sản xuất ô tô ở Việt Nam ............................... 91 
4.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của các doanh nghiệp sản xuất ô tô ở Việt Nam ... 91 
4.1.2. Đặc điểm quy trình công nghệ sản xuất và hình thành trung tâm trách 
nhiệm tại các doanh nghiệp sản xuất ô tô ở Việt Nam ....................................................94 
4.1.3. Đặc điểm tổ chức bộ máy quản lý tại các doanh nghiệp sản xuất ô tô ở 
Việt Nam ................................................................................................................... 97 
4.1.4. Đặc điểm tổ chức bộ máy kế toán quản trị ..................................................... 98 
4.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp sản 
xuất ô tô ở Việt Nam ............................................................................................... 100 
4.2.1. Mô tả mẫu nghiên cứu ................................................................................... 100 
4.2.2. Thực trạng kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp sản xuất ô tô ở Việt Nam . 101 
v 
4.3. Kết quả nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng kế toán trách nhiệm 
tại các doanh nghiệp sản xuất ô tô ở Việt Nam ....................................................... 111 
4.3.1. Phân tích nhân tố khám phá .......................................................................... 111 
4.3.2. Đánh giá độ tin cậy của thang đo .................................................................. 115 
4.3.3. Phân tích hồi quy bội ..................................................................................... 116 
KẾT LUẬN CHƢƠNG 4 ...................................................................................... 123 
CHƢƠNG 5: BÀN LUẬN VÀ CÁC KHUYẾN NGHỊ TỪ KẾT QUẢ 
NGHIÊN CỨU ...................................................................................................... 124 
5.1. Bàn luận kết quả nghiên cứu về thực trạng áp dụng kế toán trách nhiệm tại 
các doanh nghiệp sản xuất ô tô ở Việt Nam ............................................................ 124 
5.2. Bàn luận kết quả về các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng kế toán trách nhiệm 
tại các doanh nghiệp sản xuất ô tô ở Việt Nam ....................................................... 127 
5.3. Các khuyến nghị từ kết quả nghiên cứu ........................................................... 131 
5.3.1. Khuyến nghị về áp dụng KTTN tại các doanh nghiệp sản xuất ô tô ở Việt Nam .. 131 
5.3.2. Khuyến nghị về các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng kế toán trách nhiệm tại các 
doanh nghiệp sản xuất ô tô ở Việt Nam ...................................................................... 135 
5.4. Điều kiện thực hiện các khuyến nghị ............................................................... 137 
5.4.1. Về phía Nhà nước ......................................................................................... 137 
5.4.2. Về phía doanh nghiệp .................................................................................... 138 
5.4.3. Về phía các cơ sở đào tạo .............................................................................. 139 
5.4.4. Về phía các Hiệp hội nghề nghiệp ................................................................ 140 
5.5. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................................... 140 
5.5.1. Những hạn chế của luận án ........................................................................... 140 
5.5.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo .......................................................................... 141 
KẾT LUẬN CHƢƠNG 5 ...................................................................................... 142 
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 143 
DANH MỤC CÁC BÀI BÁO, CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ 
CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
PHỤ LỤC 
vi 
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 
Chữ viết tắt Chữ đầy đủ 
 ... ing, 3th edition, Prentice Hall. 
56. Baiman, S., Noel, J. (1985), Non-controllable Costs and Responsibility 
Accounting, Journal of Accounting Research, Vol. 23, No. 2, pp. 486-501 
57. Belkaoui, A. (1981), The Relationship between Self - Disclosure Style and 
Attitude to Responsibility Accounting, Accounting, Organizations and Society, 
Vol. 6, No. 4, pp. 281-289 
58. Bhandari, A. S., Kaur, S. J. (2018), Responsibility Accounting: An Innovative 
Technique of Accounting System, International Journal of Management, 
Technology And Engineering, Vol. 8, No. 12, pp. 6193-6200 
59. Biswas, T. (2017), Responsibility Accounting: A Review of Related Literature, 
International Journal of Multidisciplinary Research and Development, Vol. 4, 
No. 8, pp. 202-206 
60. Bloomfield, B. P., Coombs, R., Cooper, D. J., Rea, D. (1992), Machines and 
Manoeuvres: Responsibility Accounting and the Construction of Hospital 
Information Systems, Accounting, Management and Information Technologies, 
Vol. 2, No. 4, pp. 197-219 
61. Covaleski, Mark, A., Dirsmith, Mark, W., Samuel, Sajay (1996), Managerial 
Accounting Research: The Contributions of Organizational and Sociological 
Theories, Journal of Management Accounting Research, Vol. 8, (1996), pp. 1-35 
62. Diemer, Hugo (1924), Methods of Supplying Cost Information to Foreman, 
NCA-National Association of Cost Accountants 
63. Edmonds, Tsay, Olds, Schneider (2006), Fundamental Managerial Accounting 
Concepts, Third Edition, Mc Graw-Hill Companies 
150 
64. Emmanuel, M., Chima, C., Christian, Obiah (2018), Internal Control and 
Responsibility Accounting in Corporate Governance of Nigerian Organizations, 
Journal of Accounting and Financial Management, Vol. 4, No. 8/2018, pp. 32-42 
65. Ern, S. Y., Abdullah, A., Yau, F. S. (2016), Contingency Factors Influencing 
MAS Design of Manufacturing Firms in Malaysia, Asian Journal of Accounting 
and Governance, 7, 1-9 
66. Fowzia, R. (2011), Use of Responsibility Accounting and Measure the 
Satisfaction Levels of Service Organizations in Bangladesh, International 
Review of Business Research Papers, Vol. 7, No. 5, pp. 53-67 
67. Frow, N., Marginson, D., Ogden, S. (2010), Continuous Budgeting: Reconciling 
Budget Flexibility with Budgetary Control, Accounting, Organizations and 
Society, Vol. 35, No. 4, pp. 444-461 
68. Gadave, B. R. (2017), Glimpses on Responsibility Accounting and Reporting, 
Imperial Journal of Interdisciplinary Research, Vol 3, No. 2, pp. 925-927 
69. Gharayba, Fatena, Debi, Ma’Moon & Nasar, A. (2011), The Extent of Applying 
the Elements of Responsibility Accounting in the Industrial Shareholding 
Companies and its Effect on the Company’s Profitability and Operational 
Efficiency, Derasat, Administrative Sciences, Vol 38, Issue 1, 219-234 
70. Garrison, R. H., Noreen, E. W., Brewer, P. C. (2008), Managerial Accounting, 
Boston McGraw-Hill Irwin 
71. Hanini, A. (2013), The Extent of Implementing Responsibility Accounting 
Features in the Jordanian Banks, European Journal of Business and 
Management, 5(1), 217-229. 
72. Hansen, D. H. & Mowen, M. M. (2007), Managerial Accounting, 8th Edition, 
Thomson South-Western Corporation 
73. Higgins, J. A, (1952), Responsibility accounting, Vol. 12, Chicago, TL: The 
Arthur Andersen Chronicle 
74. Horngren, C. T., & Foster, G. (1987), Cost Accounting: A Managerial 
Emphasis, Englewood Cliffs, N.J: Prentice-Hall 
75. Indjejikiana, R., Nandab, D. (2003), Reply to: Dynamic Incentives and 
Responsibility Accounting: A Comment, Journal of Accounting and Economics, 
35 (2003), pp. 437–441 
76. Jensen, M. C. (1976), Theory of the Firm: Managerial Behavior, Agency Costs and 
Ownership Structure, Journal of Financial Economics, Vol. 3, No. 4, pp. 305-360 
77. Johnson, H.T. & Kaplan, R.S. (1987), Relevance Lost: The Rise and Fall of 
Management Accounting, Harvard Business School Press, Boston, MA 
151 
78. Karasioghu, F., & Gokturk, I. E. (2012), The Application of Responsibility 
Accounting System with the Scope of Increasing Efficiency in Hospital 
Business in Turkey, Journal of Finance, Vol. 11, No. 1, pp. 199-203 
79. Kaplan, R. (1984), The Evolution of Management Accounting, The Accounting 
Review, Vol.59, No.3, pp 390-418. 
80. Kaplan, R.S. & Norton, D. (1996), The Balanced Scorecard: Translating 
Strategy into Action, Harvard Business Press, Boston, MA 
81. Kato, Y. (1993), Target Costing Support Systems: Lesson from Leading 
Japanese Companies, Management Accounting Research, 4 (1), 33-47 
82. Kellogg, M. N. (1962), Fundamentals of Responsibility Accounting, National 
Association of Accountants, N.A.A. Bulletin (Pre - 1986), 43(8), 5-16 
83. Lapsley, I. (1994), Responsibility Accounting Revived? Market Reforms and 
Budgetary Control in Health Care, Management Accounting Research, 5 (1994), 
pp. 337-352 
84. Lawrence, P.R. and Lorsch, J. (1967), Organization and environment, Harvard 
Business School, Division of Research, Boston, MA 
85. Leedy, P. D. and Ormrod, J. E. (2012), Practical Research: Planning and 
Design, 8th edition, New Jersey: Pearson Education 
86. Libby, T. & Waterhouse, J. H. (1996), Predicting Change in Management 
Accounting Systems, Journal of management accounting research, (8), pp. 137-150 
87. Lin, Z. J., Lin, J. J. (2002), Responsibility Cost Control System in China: A 
Case of Management Accounting Application, Management 
Accounting Research, 13(4), pp. 447-467 
88. Lin, Z. J., and Yu, Z. (2002), Responsibility cost control system in China: a case 
of management accounting application, Management Accounting Research, 
Volume 13, Issue 4, December 2002, pp. 447-467 
89. Liao, S. S. (1973), Responsibility centers, Management Accounting (6), 46-48 
90. Nawaiseh, M. E., Zeidan, A., Falahat, M., & Otish, A. (2014), An Empirical 
Assessment of Measuring the Extent of Implementing Responsibility 
Accounting Rudiments in Jordanian Industrial Companies Listed at Amman 
Stock Exchange, Advances in Management & Applied Economics, Vol. 4, No. 1, 
pp. 123–138 
91. Nguyen, N. T., Nguyen, T. L. H., and Pham, D. C. (2019), Factors Affecting the 
Responsibility Accounting in Vietnamese Firms: A Case Study for Livestock Food 
Processing Enterprises, Management Science Letters, 9 (2019), pp. 1349–1360 
152 
92. Nguyen, N. T. (2020), Factors Affecting Responsibility Accounting at Public 
Universities: Evidence from Vietnam, Journal of Asian Finance, Economics and 
Business, Vol. 7, No. 4 (2020), pp. 275 - 286 
93. Nguyen, T. D., Le, D. M. D., Vo, H. N. T., Nguyen, H. T., Nguyen, D. (2020), 
Factors Affecting Responsibility Accounting at Joint Stock Commercial Banks 
in Vietnam, Journal of Southwest Jiaotong University. Vol. 55, No. 4 Apr. 2020, 
pp. 1-10 
94. Nurullah, M. (2015), Capital Budgeting Practices: Evidence from Sri Lanka, 
Journal of Advances in Management Research, Vol. 12, No. 1, pp. 55-82 
95. Nyakuwanika, M., Gutu, G. J., Zhou, S., Tagwireyi, F., Chidoko, C. (2012), An 
Analysis of Effective Responsibility Accounting System Strategies in the 
Zimbabwean Health Sector, Research Journal of Finance and Accounting, Vol 
3, No. 8, pp. 86-92 
96. Mahmud, I., Anitsal, I., Anitsal, I. M. (2018), Revisiting Responsibility 
Accounting: What are the Relationships among Responsibility Centers, Global 
Journal of Accounting and Finance, 2(1), 84-98 
97. Maimako, N. L., Kwatmen, N. M., Ishaya, L. D. (2018), Impact of Responsibility 
Accounting on Bank Management Performance in Nigeria, International Journal of 
Management Science Research, Vol. 4 No. 1, pp. 146- 152 
98. McDaniel, T. M. (1953), Expenditure Control Through Responsibility 
Accounting, Journal (American Water Works Association), 45(12), 1298-1308 
99. Meda, Ibrahim (2003), System of Responsibility Accounting in the Jordanian 
Shareholding Companies: Reality and Hope, Journal of University of 
Damascus, 19 (2), 317-363. 
100. Ocansey, E. O. N. D., Enahoro, J. A. (2012), Determinant Controllability of 
Responsibility Accounting in Profit Planning, Canadian Social Science, 8 (6), 91-95 
101. Owino, P., Munene, J. C., Ntayi, J. M. (2016), Does Responsibility Accounting 
in Public Universities Matter?, Cogent Business & Management, 3(1), 1-10 
102. Pajrok, A. (2014), Responsible Accounting in the Hospitality Industry, Journal 
of Education Culture and Society, 2014 (2), 53 - 60 
103. Patel, A. T. (2013), Responsibility Accounting: A Study in Theory and Practice, 
Indian Journal of Applied Research, 3 (3),1-2 
104. Phillippe, E. J. (1959), Reports Which Give Effect to Responsibility 
Accounting, National Association of Accountants, N.A.A. Bulletin (Pre-1986), 
41(3), 89-95 
153 
105. Reece, J.S. and Cool, W.R., (1978), Measuring Investment Center Performance, 
Harvard Business Review, Vol.28, No.46, pp.174-176 
106. Ritika, Rani, M. (2015), The Role of Responsibility Accounting in 
Organizational Structure, International Journal of Science, Technology & 
Management, 4 (1), 185-190 
107. Romal, J. B. (2000), A Study of the Factors that Could Influence the Duration of 
the Accounting Lag Applied to Us Manufacturers, Masters of Business 
Administration, State University of New York at Buffalo 
108. Rowe, C., Birnberg, G. J., Shields, M. D. (2007), Effect of Organizational 
Process Change on Responsibility Accounting and Manager’s Revelations of 
Private Knowledge, Accounting, Organizations and Society, 33(2-3), 164-198 
109. Safa, M. (2012), Examining the Role of Responsibility Accounting in Organizational 
Structure, American Academic & Scholarly Research Journal, 4(5) 
110. Sari, I. A. & Amalia, M. M. (2018), The Effect of Responsibility Accounting 
and Strategy Implementation on Organizational Performance, Sustainable 
Business Accounting and Management Review, 1(1), 11-18 
111. Sisaye, S. (2010), Extent and Scope of Diffusion and Adoption of Process 
Innovations in Management Accounting Systems, International Journal of 
Accounting and Information Management, 18 (2), 118-139 
112. Tran, T. T. (2017), Application Responsibility Accounting to Sustainable 
Development in Vietnam Manufacturers: An Empirical Study, Economics 
World, 5(6), 573-583 
113. Warren, Reeve, Fess (2005), Managerial Accounting, 6th Edition, Cengage 
South-Western 
114. Weygandt, J. J., Kimmel, P. D., Kieso, D. E. (2013), Accounting Principles, 
Courier-Kendallville, Inc 
115. Weger, C. E. (1926), The Preparation and Administration of Budgets, National 
Association of Cost Accountants Bulletin, 7(9), 327 - 340 
116. Williams, J. J., & Seaman, A. E. (2001), Predicting Change in Management 
Accounting Systems: National Culture and Industry Effects, Accounting, 
Organizations and Society, 26(4-5), 443-460 
117. Yin, R. K. (2014), Case Study Research: Design and Methods, 5 edition, Los 
Angeles, CA: Sage Publications, Inc 
118. Zimnicki, T. (2016), Responsibility Accounting Inspiration for Segment 
Reporting, Copernican, Journal of Finance & Accounting, 5(2), 219–232