Luận văn Cơ chế bảo vệ hiến pháp bằng pháp luật ở Việt Nam hiện nay

 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ 
 HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA 
 TẠ QUỐC LONG 
 CƠ CHẾ BẢO VỆ HIẾN PHÁP BẰNG PHÁP LUẬT 
 Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH 
 HÀ NỘI – 2016 
 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ 
 HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA 
 TẠ QUỐC LONG 
CƠ CHẾ BẢO VỆ HIẾN PHÁP BẰNG PHÁP LUẬT 
 Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 
 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH 
 Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính 
 Mã số: 60 38 01 02 
 NGƢỜI HƢỚNG DẪN: PGS.TS. NGUYỄN QUỐC SỬU 
 HÀ NỘI – 2016 LỜI CAM ĐOAN 
 Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng 
tôi.Các số liệu sử dụng phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố 
theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân 
tích một cách trung thực với sự kế thừa học hỏi, khách quan và phù hợp với thực 
tiễn của Việt Nam. 
 Hà Nội, ngày tháng năm 2016 
 TÁC GIẢ LUẬN VĂN 
 Tạ Quốc Long 
 LỜI CẢM ƠN 
 Thật vinh dự cho cá nhân em khi đƣợc tham gia học tập tại Học viện Hành 
chính Quốc gia. Em xin trân trọng bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn tới các Thầy, 
Cô giáo tại Học viện hành chính quốc gia, đặc biệt là PGS.TS. Nguyễn Quốc Sửu - 
Khoa Nhà nƣớc và Pháp luật, Học viện Hành chính quốc gia, đã nhiệt tình hƣớng 
dẫn, giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập tại học viện cũng nhƣ quá trình thực 
hiện, hoàn thiện luận văn cao học về nội dung “Cơ chế bảo vệ hiến pháp bằng 
pháp luật ở Việt Nam hiện nay” 
 Mặc dù bản thân đã rất cố gắng, nhƣng do thời gian và năng lực có hạn, chắc 
chắn luận văn còn nhiều thiếu sót. Em rất mong nhận đƣợc những ý kiến đóng góp 
quý báu của các Thầy, các Cô. 
 Em xin trân trọng cảm ơn! 
 Hà Nội, ngày tháng năm 2016 
 TÁC GIẢ LUẬN VĂN 
 Tạ Quốc Long MỤC LỤC 
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 
Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ CƠ CHẾ BẢO VỆ HIẾN 
PHÁP BẰNG PHÁP LUẬT ....................................................................................... 9 
1.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, NỘI DUNG CƠ CHẾ BẢO VỆ HIẾN PHÁP BẰNG 
PHÁP LUẬT ................................................................................................................ 9 
1.1.1. Hiến pháp và vi phạm Hiến pháp ...................................................................... 9 
1.1.2. Bảo hiến và các mô hình bảo hiến trên thế giới .............................................. 12 
1.2. NHU CẦU KHÁCH QUAN CỦA CƠ CHẾ BẢO VỆ HIẾN PHÁP BẰNG 
PHÁP LUẬT ............................................................................................................. 16 
1.2.1. Khái niệm và các yếu tố cấu thành cơ chế bảo vệ hiến pháp .......................... 16 
1.2.2. Cơ chế nhà nƣớc, cơ chế xã hội và cơ chế chính trị bảo vệ Hiến pháp ................. 18 
1.2.3. Những dạng thức vi phạm Hiến pháp ở nƣớc ta thời gian qua ....................... 23 
1.3. CƠ CHẾ BẢO VỆ HIẾN PHÁP BẰNG PHÁP LUẬT .................................... 33 
1.3.1. Khái niệm cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật ....................................... 33 
1.3.2. Đặc điểm cơ chế chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật ................................. 35 
1.3.3. Nội dung cấu thành và nguyên tắc đối với cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp 
luật ............................................................................................................................. 36 
1.3.4. Một số mô hình cơ chế bảo vệ hiến pháp bằng pháp luật trên thế giới .......... 38 
1.3.5. Các yếu tố chi phối sự lựa chọn mô hình bảo vệ hiến pháp bằng pháp luật trên 
thế giới ....................................................................................................................... 49 
Tiểu kết Chƣơng 1 ..................................................................................................... 52 
Chƣơng 2 THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CƠ CHẾ BẢO VỆ 
HIẾN PHÁP BẰNG PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM .................................................. 53 
2.1. SƠ LƢỢC CƠ CHẾ BẢO VỆ HIẾN PHÁP BẰNG PHÁP LUẬT QUA CÁC 
GIAI ĐOẠN .............................................................................................................. 53 
2.1.1. Cơ chế bảo vệ Hiến pháp theo Hiến pháp 1946 .............................................. 53 
2.1.2. Cơ chế bảo vệ Hiến pháp theo Hiến pháp 1959 .............................................. 54 2.1.3. Cơ chế bảo vệ Hiến pháp theo Hiến pháp 1980 .............................................. 55 
2.1.4. Cơ chế bảo vệ Hiến pháp theo Hiến pháp 1992, sửa đổi, bổ sung năm 2001. 57 
2.2. THỰC TRẠNG CƠ CHẾ BẢO VỆ HIẾN PHÁP BẰNG PHÁP LUẬT THEO 
HIẾN PHÁP 2013 ..................................................................................................... 58 
2.2.1. Thực trạng thể chế bảo vệ Hiến pháp .............................................................. 58 
2.2.2. Thực trạng thiết chế bảo vệ Hiến pháp ........................................................... 61 
2.2.3. Thực trạng phƣơng thức, sự vận hành cơ chế bảo vệ Hiến pháp .......................... 64 
2.2.4. Đánh giá chung ............................................................................................... 67 
2.3. QUAN ĐIỂM HOÀN THIỆN CƠ CHẾ BẢO VỆ HIẾN PHÁP BẰNG PHÁP 
LUẬT Ở VIỆT NAM ................................................................................................ 68 
2.3.1. Quán triệt chủ chƣơng của Đảng về xây dựng và hoàn thiện cơ chế bảo vệ 
Hiến pháp trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa .......................................... 68 
2.3.2. Cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật phải tuân thủ các nguyên tắc tổ chức 
và hoạt động của nhà nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ........................... 70 
2.3.3. Cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật phải góp phần bảo đảm và bảo vệ 
quyền con ngƣời, quyền công dân một cách hữu hiệu .............................................. 70 
2.3.4. Bảo đảm tính đồng bộ, rõ ràng, minh bạch và hiệu lực của cơ chế bảo vệ Hiến 
pháp, mọi vi phạm Hiến pháp phải đƣợc phán quyết và xử lý ................................. 71 
2.4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CƠ CHẾ BẢO VỆ HIẾN PHÁP BẰNG PHÁP 
LUẬT ........................................................................................................................ 73 
2.4.1. Giải pháp chung nhằm hoàn thiện thể chế, thiết chế và phƣơng thức vận hành 
của cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng pháp luật ............................................................ 73 
2.4.2. Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả bảo vệ Hiến pháp bằng những cơ chế sẵn 
có ............................................................................................................................... 74 
2.4.3. Tạo môi trƣờng thuận lợi và phát huy vai trò của Hiệp hội luật Hiến pháp ... 77 
2.4.4. Xây dựng cơ quan bảo hiến chuyên trách ở Việt Nam - Tòa án Hiến pháp ... 78 
Tiểu kết Chƣơng 2 ..................................................................................................... 90 
KẾT LUẬN ............................................................................................................... 91 
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 92 1 
 MỞ ĐẦU 
 1. Lý do chọn đề tài 
 Hiến pháp, đạo luật gốc, sự thỏa thuận và thỏa hiệp giữa các tầng lớp nhân 
dân trong xã hội là một Đạo luật mà trong đó chứa đựng tính nhân văn, dân chủ và 
nhân quyền.Hiến pháp quy định các nguyên tắc cơ bản về nhà nƣớc và pháp luật, 
các quyền nghĩa vụ cơ bản của công dân. Căn cứ vào Hiến pháp, các quy phạm 
pháp luật và các chính sách để quản lý xã hội đƣợc ban hành nhằm đáp ứng nguyện 
vọng của nhân dân. Tuy nhiên, Hiến pháp cũng mang tính nhạy cảm và mong manh 
nếu có những thế lực vô tình hay hữu ý xâm phạm đến sự thiêng liêng của nó thì 
Hiến pháp cũng dễ trở thành công cụ để một nhóm ngƣời nô dịch số đông còn lại để 
phục vụ những mƣu đồ riêng của mình. Vì sự quan trọng đó, Hiến pháp cần sự bảo 
vệ của tất cả các công dân và của cả hệ thống pháp luật với những thiết chế đủ 
mạnh để hiến pháp thực sự đƣợc tôn trọng và vì con ngƣời. 
 Trên thế giới nhu cầu bảo vệ Hiến pháp đã xuất hiện từ rất lâu và tồn tại 
khách quan với sự ra đời của Hiến pháp.Ngay từ khi có Hiến pháp, đạo luật gốc này 
đã luôn bị nhiều thế lực chính trị muốn thao túng và vì thế nhu cầu bảo hiến đã xuất 
hiện.Về mặt lý luận và thực tiễn, quyền lực nhà nƣớc là quyền lực nhân dân mà hiến 
pháp là mặt biểu hiện quan trọng. Do tầm quan trọng đó, cần có một hệ thống pháp 
luật đủ mạnh, đảm bảo hiệu lực và hiệu quả quy định Cơ chế bảo vệ Hiến pháp 
nhằm mục đích trực tiếp bảo vệ hiến pháp, bảo vệ quyền lực nhân dân đã trao cho 
nhà nƣớc. Với mục tiêu xây dựng nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam XHCN, hơn lúc 
nào hết vấn đề xây dựng và hoàn thiện các quy định của pháp luật về cơ chế bảo vệ 
Hiến pháp cần đƣợc tiếp tục đặt ra và nghiên cứu một cách nghiêm túc. Xác định 
đƣợc tầm quan trọng của hoạt động bảo vệ Hiến pháp là xƣơng sống của định 
hƣớng xây dựng nhà nƣớc pháp quyền, Đảng đã chú trọng xác định phƣơng hƣớng 
và bƣớc đi cụ thể để xây dựng một hệ thống pháp luật khoa học, hiệu lực, hiệu quả 
để có thể lãnh đạo và điều hành mọi mặt đời sống đất nƣớc theo hƣớng: Tôn trọng, 
đề cao pháp luật. 
 2 
 Nghị quyết số 48/NQ-TW ngày 2/5/2005 của Bộ chính trị về chiến lƣợc xây 
dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đến năm 2020 đã ghi nhận: Xây dựng và 
hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, 
trọng tâm là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây 
dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân 
và vì nhân dân; đổi mới căn bản cơ chế xây dựng và thực hiện pháp luật; phát huy 
vai trò và hiệu lực của pháp luật để góp phần quản lý xã hội, giữ vững ổn định 
chính trị, phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế, xây dựng Nhà nước trong sạch, vững 
mạnh, thực hiện quyền con người, quyền tự do, dân chủ của công dân, góp phần 
đưa nước ta trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020. 
 Tại văn kiện trình đại hội 12 năm 2016, Đảng cũng xác định phƣơng hƣớng: 
Hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức của Nhà nƣớc theo quy định 
của Hiến pháp năm 2013, đáp ứng các đòi hỏi của Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ 
nghĩa trong điều kiện phát triển kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội 
nhập quốc tế. Nhà nƣớc đƣợc tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, 
quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. 
Phân định rõ hơn vai trò và hoàn thiện cơ chế giải quyết tốt mối quan hệ giữa Nhà 
nƣớc và thị trƣờng. 
 Lãnh đạo việc đẩy mạnh xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thực hiện hệ thống 
pháp luật theo các nguyên tắc đƣợc quy định trong Hiến pháp năm 2013. Bảo đảm 
pháp luật vừa là công cụ để Nhà nƣớc quản lý xã hội, vừa là công cụ để nhân dân 
kiểm tra, giám sát quyền lực nhà nƣớc. Quản lý đất nƣớc theo pháp luật, đồng thời 
coi trọng xây dựng nền tảng đạo đức xã hội 
 Ở nƣớc ta hiện nay, vấn đề bảo vệ Hiến pháp đã đƣợc đặt ra từ lâu với sự 
tham gia của chuyên gia pháp lý và những nhân sĩ có tâm huyết. Tuy nhiên, trên 
thực tế vẫn chƣa xây dựng đƣợc những thiết chế cụ thể và rõ ràng mang tính Luật 
định hoặc cao hơn là Hiến định để có cơ chế thực sự hiệu quả bảo vệ Hiến pháp, 
bảo vệ nhân dân trƣớc sự vi hiến mà ở đây chủ yếu đến từ các cơ quan nhà nƣớc và 
ngƣời có trách nhiệm và có cơ chế xử lý các hành vi vi hiến ngày càng có chiều 
hƣớng gia tăng. 
 3 
 Hiến pháp 2013 ra đời với hy vọng sẽ có quy định cụ thể mang tính Hiến 
định về cơ chế bảo hiến để từ đó xây dựng hệ thống các quy định pháp luật tạo cơ 
chế cần thiết để xử lý các hành vi vi hiến. Tuy nhiên, căn cứ điều Điều 119 Hiến 
pháp 2013 một lần nữa sự kỳ vọng về việc có một có một cơ chế bảo hiến hiệu quả 
và cụ thể lại chƣa đƣợc đáp ứng đầy đủ khi không có cơ chế bảo hiến mang tính 
Hiến định. Điều 119 Hiến pháp 2013 quy định: “1. Hiến pháp là luật cơ bản của 
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có hiệu lực pháp lý cao nhất.Mọi văn 
bản pháp luật khác phải phù hợp với Hiến pháp.Mọi hành vi vi phạm Hiến pháp 
đều bị xử lý. 2. Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, 
Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, các cơ quan khác của Nhà nước và 
toàn thể Nhân dân có trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp. Cơ chế bảo vệ Hiến pháp 
do luật định”. 
 Từ những lý do nêu trên, tác giả chọn đề tài: “Cơ chế bảo vệ Hiến pháp 
bằng pháp luật ở Việt nam hiện nay” làm luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật 
hành chính. 
 2. Tình hình nghiên cứu đề tài 
 Trong những năm qua, vấn đề bảo hiến nói chung đã dần đƣợc nghiên cứu sâu, 
rộng hơn ở nƣớc ta, đặc biệt là thời điểm chuẩn bị cho việc sửa đổi bản Hiến pháp năm 
1992 (đã đƣợc sửa đổi, bổ sung năm 2001) vào năm 2013. Trong lĩnh vực luật học, 
nghiên cứu về vấn đề bảo hiến, có thể kể tới những công trình tiêu biểu sau đây: 
 - Nguyễn Văn Bình, “Tổ chức và hoạt động Tòa án Hiến pháp một số nƣớc”, 
Tạp chí Thông tin Khoa học pháp lý, số 4/1991;Bài viết của tác giả Tống Công 
Cƣờng – “Mô hình tổ chức cơ quan bảo vệ hiến pháp các nƣớc”, Tạp chí Nhà nước 
và pháp luật, số 10/1999. 
 Từ khi bản Hiến pháp năm 1992 đƣợc sửa đổi, bổ sung năm 2001, vấn đề 
bảo hiến đƣợc nghiên cứu mạnh mẽ và đa dạng hơn, phải kể tới nhƣ: 
 - PGS.TS Nguyễn Đăng Dung với hai cuốn sách chuyên khảo: Hiến pháp và 
bộ máy nhà nước (2002), Sự hạn chế quyền lực nhà nước (2005); Tập thể tác giả 
Nguyễn Đăng Dung, Trƣơng Đắc Linh, Nguyễn Mạnh Hùng, Lƣu Đức Quang, 
 4 
Nguyễn Văn Trí (2006): Xây dựng và bảo vệ Hiến pháp - Kinh nghiệm thế giới và 
Việt Nam (2006); Sách chuyên khảo Về pháp quyền và chủ nghĩa hợp hiến, Nxb 
Lao động - xã hội (2012). Sách chuyên khảo Mô hình tổ chức và hoạt động của Hội 
đồng Hiến pháp ở một số nước trên thế giới, Ban Biên tập dự thảo sửa đổi Hiến 
pháp (1992), Nxb. Chính trị quốc gia (2013). Sách chuyên khảo Các thiết chế hiến 
định độc lập kinh nghiệm quốc tế và triển vọng ở Việt Nam, Viện chính sách công 
và pháp luật, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội (2013).Sách chuyên khảo, Sửa đổi Hiến 
pháp - Những vấn đề lý luận và thực tiễn, Khoa luật - ĐHQG Hà Nội, Nxb Đại học 
Quốc gia Hà Nội (2011). Tài liệu tham khảo Kỷ yếu Hội thảo quốc tế về bảo hiến, 
Văn phòng Quốc hội, Nxb Thời đại (2009); bài viết của PGS.TS Trƣơng Đắc 
Linh:“Cơ chế giám sát Hiến pháp theo các Hiến pháp Việt Nam và vấn đề xây dựng 
tài phán ở nƣớc ta hiện nay”, Tạp chí nhà nước và pháp luật số 1-2007 .và nhiều 
công trình khác. 
 Bên cạnh các bài viết và công trình nghiên cứu pháp luật về bảo vệ hiến pháp 
của các tác giả còn có một số luận văn, luận án chuyên ngành luật nhƣ: 
 - Hồ Đức Anh (2006), Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc hoàn thiện cơ chế 
bảo vệ Hiến pháp ở Việt Nam, luận văn thạc sĩ. 
 - Nguyễn Mậu Tuân (2011), Bảo hiến trong nhà nước pháp quyền, Khoa 
Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2011, luận án tiến sĩ. 
 - Tào Thị Quyên (2012), Cơ chế bảo vệ Hiến pháp trong Nhà nước pháp 
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Luận 
án tiến sĩ luật học. 
 - Bùi Thanh Cƣơng (2014), Cơ chế bảo vệ Hiến pháp ở Việt Nam, Khoa Luật 
- Đại học Quốc gia Hà Nội, luận văn thạc sĩ luật học. 
 - Bùi Hải Đƣờng (2015), Sự lựa chọn mô hình bảo hiến ở Việt Nam, Khoa 
Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, luận văn thạc sĩ luật học. 
 Các công trình khoa học nghiên cứu tập trung vào những vấn đề lý luận 
chung về bảo hiến, khái niệm, vai trò bảo hiến, cung cấp những nền tảng cơ bản về 
mô hình bảo hiến trên thế giới, mô hình bảo hiến hiện tại ở Việt Nam đồng thời chỉ