Luận văn Tổ chức thực hiện giáo dục pháp luật thông qua hoạt động xét xử hình sự của tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk

 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ 
 HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA 
 NGUYỄN XUÂN HÒA 
TỔ CHỨC THỰC HIỆN GIÁO DỤC PHÁP LUẬT 
THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ HÌNH SỰ 
 CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH ĐẮK LẮK 
 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH 
 ĐẮK LẮK – NĂM 2016 
 1
 LỜI CAM ĐOAN 
 Tôi cam đoan các nội dung được trình bày trong Luận văn này là 
công trình nghiên cứu của tôi. Nội dung, số liệu trong Luận văn là chính xác 
trung thực, phản ánh tính khách quan trong quá trình nghiên cứu. Tôi đã hoàn 
thành tất cả các môn học và đã thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính theo quy 
định của Học viện Hành chính quốc gia. 
 Vậy tôi viết lời cam đoan này đề nghị Học viện Hành chính quốc gia 
xem xét cho tôi có thể bảo vệ Luận văn. 
 Tôi xin chân thành cảm ơn 
 Đắk Lắk, tháng 8 năm 2016 
 Học viên 
 Nguyễn Xuân Hòa 
 2
 MỤC LỤC 
 Trang 
Trang phụ bìa. 
Lời cam đoan. 
Mục lục. 
MỞ ĐẦU................................................................................................. 
1. Tính cấp thiết của đề tài 
2. Tình hình nghiên cứu 
3. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài 
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 
6. Những đóng góp khoa học của luận văn 
7. Ý nghĩa của luận văn 
8. Kết cấu của luận văn 
 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC THỰC HIỆNGIÁO DỤC 
 PHÁP LUẬT THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG XÉT XỬCỦA TÒA 
 ÁN ... 
1.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về giáo dục pháp luật thông qua 
hoạt động xét xử của Tòa án ...................................... 
1.2. Tổ chức thực hiện giáo dục pháp luật thông qua hoạt động xét xử 
của Tòa án ...................................................................................... 
1.3. Những yếu tố tác động tới tổ chức thực hiện giáo dục pháp luật 
thông qua hoạt động xét xử của Tòa án.............................................. 
 3
 Chương 2. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC GIÁO DỤC PHÁP LUẬT 
THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ CỦA TOÀ ÁN Ở TỈNH ĐẮK 
LẮK GIAI ĐOẠN 2012-2016...................................................................... 
2.1. Đặc điểm tình hình kinh tế, chính trị, quốc phòng an ninh văn hóa 
– xã hội của tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn hiện nay có ảnh hưởng tới 
giáo dục pháp luật cho người dân trên địa bàn tỉnh .... 
2.2. Tình hình tổ chức giáo dục pháp luật thông qua hoạt động xét xử 
của Tòa án tỉnh Đắk Lắk trong những năm qua (2012 - 2016) .......... 
2.3. Một số bài học kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn tổ chức giáo dục 
pháp luật thông qua hoạt động xét xử của Tòa án tỉnh Đắk Lắk giai 
đoạn 2012-2016 ......................................................................... 
Chương 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ 
CÔNG TÁC TỔ CHỨC THỰC HIỆN GIÁO DỤC PHÁP LUẬT 
THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG XÉT XỬCỦA TÒA ÁN TỈNH ĐẮK 
LẮK ........................................ 
3.1. Các quan điểm chỉ đạo nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thực 
hiện giáo dục pháp luật thông qua hoạt động xét xử của Tòa án........... 
3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện giáo dục pháp luật thông 
qua hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk...................... 
KẾT LUẬN 
Tài liệu tham khảo 
 4
 MỞ ĐẦU 
 1. Tính cấp thiết của đề tài 
 Trong giai đoạn hiện nay, Đảng, Nhà nước ta xác định một trong nhưng 
nhiệm vụ chiến lược quan trọng là phải tiếp tục đẩy mạnh công cuộc xây dựng, 
hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam nhằm “nâng cao năng 
lực quản lý và điều hành của Nhà nước theo pháp luật, tăng cường pháp chế xã hội 
chủ nghĩa và kỷ luật, kỷ cương” [9, tr.247]. Một trong những đặc trưng cơ bản của 
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là pháp luật phải luôn luôn được đặt ở vị trí 
thượng tôn; bất kỳ ai, dù ở cương vị nào cũng đều phải sống và làm việc theo pháp 
luật. Nhiệm vụ quan trọng đặt ra đối với Nhà nước không chỉ là xây dựng và ngày 
càng hoàn thiện hệ thống pháp luật, mà nhiệm vụ quan trọng hơn là phải làm sao 
đưa pháp luật vào thực thi trong thực tế đời sống xã hội; biến các quy phạm pháp 
luật thành nhân tố thường trực trong nhận thức và trở thành phương tiện điều tiết, 
điều chỉnh hành vi của mỗi công dân. Con đường ngắn nhất, nhanh nhất để đưa 
pháp luật vào thực tế đời sống xã hội chính là đẩy mạnh công tác phổ biến, giáo dục 
pháp luật cho các tầng lớp nhân dân, trang bị cho họ những kiến thức, hiểu biết 
pháp luật. 
 Trong những năm qua, việc triển khai thực hiện chủ trương, đường lối của 
Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về phổ biến, giáo dục pháp luật cho các 
nhóm đối tượng xã hội đã đạt được nhiều kết quả quan trọng; tạo được sự chuyển 
biến mạnh mẽ về ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật; góp phần thực hiện nếp 
sống và làm việc theo pháp luật trong cán bộ, nhân dân... Tuy nhiên, có nhiều lúc, 
nhiều nơi, công tác này còn thiếu trọng tâm, trọng điểm, làm theo kiểu hình thức, 
đối phó, thiếu tính thường xuyên, liên tục nên hiệu quả không cao; ý thức pháp luật 
của một bộ phận đáng kể cán bộ và nhân dân còn chậm được cải thiện, chưa tương 
xứng với những thay đổi và phát triển mạnh mẽ của hệ thống pháp luật. Thực tiễn 
công tác xét xử trên phạm vi toàn quốc cũng như ở từng địa phương của nước ta 
trong những năm qua cũng cho thấy, do những hạn chế, thiếu kiến thức, hiểu biết 
 5
 pháp luật nói chung, nên không ít người đã thực hiện hành vi vi phạm pháp luật, 
hoặc rơi vào tình trạng tranh chấp các quyền và nghĩa vụ, bị truy cứu trách nhiệm 
pháp lý, chịu những tổn thất về thời gian, vật chất và tinh thần. 
 Ngày 02/06/2005 Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 49-NQ/TW về Chiến 
lược cải cách tư pháp đến năm 2020, trong đó đề ra mục tiêu xây dựng nền tư pháp 
trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại 
phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; hoạt động tư pháp 
mà trọng tâm là hoạt động xét xử phải được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao. 
Để hiện thực hóa mục tiêu đó thì nhất thiết phải nâng cao trình độ kiến thức, hiểu 
biết pháp luật cho các tầng lớp xã hội thông qua hoạt động giáo dục pháp luật; trong 
đó, giáo dục pháp luật thông qua hoạt động xét xử của Tòa án là một trong những 
hình thức giáo dục pháp luật quan trọng và hiệu quả. 
 Xét xử là chức năng chính của tòa án, có vai trò quyết định đối với việc giữ 
gìn, bảo vệ sự tôn nghiêm của pháp luật, bởi hoạt động xét xử bao giờ cũng gắn với 
việc Toà án nhân danh công lý, nhân danh Nhà nước ra một quyết định, một bản án 
bảo vệ lợi ích Nhà nước, tổ chức xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân; 
giáo dục cho công dân có ý thức tuân thủ pháp luật. Toà án có thể thực hiện hoạt 
động giáo dục pháp luật bằng nhiều hình thức, nhưng tập trung nhất và quan trọng 
nhất vẫn là giáo dục pháp luật thông qua hoạt động xét xử. Giáo dục pháp luật 
thông qua hoạt động xét xử đã được ghi nhận trong Luật Tổ chức Toà án nhân dân 
năm 2014, theo đó, bằng hoạt động của mình: Toà án giáo dục cho mọi người ý 
thức tôn trọng pháp luật, rèn luyện thói quen tuân thủ pháp luật, cần làm cho mọi 
người tin rằng bất cứ sự vi phạm pháp luật nào cũng sẽ bị Toà án và xã hội lên án, 
giáo dục mọi công dân ý thức tham gia vào hoạt động đấu tranh phòng chống tội 
phạm. 
 Thông qua hoạt động xét xử, các chủ thể tác động đến các bên tham gia tố 
tụng, thức tỉnh những cảm giác lầm lỗi và mong muốn được sửa chữa lỗi lầm đó; 
tác động đến tất cả những người tham dự phiên toà, làm hình thành ở họ ý thức 
pháp luật, chỉ ra cho họ con đường đấu tranh phòng chống các hành vi vi phạm 
 6
 pháp luật, hay các biện pháp để tự bảo vệ quyền các quyền và lợi ích chính đáng 
của mình; có thể giúp những người tham gia tố tụng và những người theo dõi phiên 
tòa hiểu sâu sắc và rõ ràng hơn về những quy định của pháp luật được áp dụng để 
giải quyết vụ án. Từ đó họ có thể tự đánh giá về trách nhiệm pháp lý của mình, giúp 
hình thành ở họ những cảm xúc về sự công bằng, nghiêm minh của pháp luật, tôn 
trọng các đại diện của công lý, giúp họ định hướng hành vi phù hợp với yêu cầu của 
pháp luật, giúp định hướng dư luận xã hội, nhờ đó mà phát huy tác dụng phòng ngừa 
riêng và phòng ngừa chung của hoạt động xét xử. 
 Đắk Lắk là một tỉnh nằm ở trung tâm Tây Nguyên, Việt Nam. Tỉnh lỵ 
của Đắk Lắk là thành phố Buôn Ma Thuột, nằm cách Hà Nội 1.410 km và 
cách Thành phố Hồ Chí Minh 350 km. Tỉnh Đắk Lắk được tái lập vào ngày 26 
tháng 11năm 2003, trên cơ sở tách tỉnh Đăk Lăk thành hai tỉnh mới là Đăk 
Lăk và Đăk Nông. Đắk Lắk được xem là một trong những cái nôi nuôi 
dưỡng Không gian văn hóa Cồng Chiêng Tây Nguyên, được UNESCO công nhận 
là Kiệt tác truyền khẩu và phi vật nhân loại thế giới công nhận. Đắk Lắk là tỉnh có 
truyền thống vẻ vang, rất đáng tự hào về lịch sử, văn hóa cũng như truyền thống 
cách mạng; nhân dân trong tỉnh cần cù lao động, điều kiện tự nhiên có nhiều thuận 
lợi cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Trong những năm gần đây, cùng với sự phát 
triển chung của cả nước, nhịp độ tăng trưởng kinh tế của tỉnh Đắk Lắkngày một 
tăng, đời sống của nhân dân trong tỉnh ngày càng được cải thiện, an ninh chính trị 
được giữ vững. Tuy nhiên, nhìn chung, sự phát triển của Đắk Lắk vẫn còn chậm so 
với nhiều địa phương khác trong cả nước, chưa ngang tầm với những gì mà Đắk 
Lắk hiện có. Kinh tế phát triển vẫn chậm, trình độ dân trí giữa các vùng, miền trong 
tỉnh không đồng đều, sự nhận thức pháp luật của một bộ phận đáng kể trong nhân 
dân còn hạn chế, tình hình vi phạm pháp luật còn nhiều, diễn biến phức tạp với sự 
gia tăng cả về số vụ và số lượng người tham gia tố tụng. 
 Trong những năm qua, hoạt động giáo dục pháp luật thông qua hoạt động xét 
xử được ngành Tòa án tỉnh Đắk Lắk chú trọng tổ chức thực hiện và đạt được những 
kết quả nhất định; song vẫn đang còn bộc lộ những hạn chế, bất cập, làm giảm hiệu 
 7
 quả của hoạt động này. Hơn bao giờ hếtviệc tổ chức thực hiện giáo dục pháp luật 
thông qua công tác xét xử trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk phải tiếp tục được đẩy mạnh. 
 Từ thực tế đó, việc nghiên cứu lý luận về tổ chức thực hiện giáo dục pháp 
luật thông qua hoạt động xét xử của Tòa án nói chung, ở Đắk Lắk nói riêng, đánh 
giá thực trạng, nguyên nhân, chỉ ra những nét đặc thù của công tác này để trên cơ sở 
đó, đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giáo dục pháp luật thông qua 
hoạt động xét xử của Tòa án từ thực tiễn tỉnh Đắk Lắk là một vấn đề có tầm quan 
trọng và có tính cấp thiết cả trên phương diện lý luận và thực tiễn. Đó cũng là lý do 
tác giả chọn vấn đề “Tổ chức thực hiện giáo dục pháp luật thông qua hoạt động 
xét xử của Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk” làm đề tài luận văn thạc sĩ, chuyên 
ngành Luật Hiến pháp – Luật Hành chính. 
 2. Tình hình nghiên cứu đề tài 
 Đã có nhiều công trình nghiên cứu ở những góc độ, phạm vi không giống 
nhau về giáo dục pháp luật nói chung, giáo dục pháp luật thông qua xét xử của tòa 
án, hay tại một địa bàn nói riêng. Có thể kể tới một số công trình tiêu biểu theo các 
nhóm sau: 
 Những công trình nghiên cứu lý luận chung về giáo dục pháp luật 
 - Nguyễn Đình Lộc (1987), Ý thức pháp luật và giáo dục ý thức pháp luật ở 
Việt Nam, Luận án Phó tiến sĩ Luật học (bảo vệ ở Liên Xô cũ). Đây là một trong số 
ít công trình nghiên cứu đầu tiên về giáo dục ý thức pháp luật, trong đó, tác giả phân 
tích những vấn đề lý luận về ý thức pháp luật, như khái niệm, đặc điểm, cấu trúc 
của ý thức pháp luật; khảo sát tình hình giáo dục pháp luật ở Việt Nam, chỉ ra 
những điểm tích cực, hạn chế của công tác này và đề xuất những giải pháp cho công 
tác giáo dục pháp luật tại Việt Nam. 
 - Trần Ngọc Đường và Dương Thanh Mai (1995), Bàn về giáo dục pháp luật, 
Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Đây là cuốn sách chuyên khảo đề cập một cách hệ 
thống các vấn đề về giáo dục pháp luật trên phương diện lý luận: chủ thể, đối tượng, 
nội dung, hình thức giáo dục pháp luật... và nêu lên các biện pháp nâng cao hiệu quả 
công tác giáo dục pháp luật. 
 8
 - Viện Nhà nước và Pháp luật (Viện Khoa học Xã hội Việt Nam), Cơ sở 
khoa học của việc xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật, Đề tài khoa học cấp 
Nhà nước, mã số KX-07-17, Hà Nội. Tập thể tác giả đề tài này đã luận chứng tính 
cấp thiết của việc xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật ở nước ta trong thời kỳ 
đổi mới. Để làm được điều đó thì nhất thiết phải dựa trên những cơ sở khoa học 
nhất định. 
 - Trường Đại học Luật Hà Nội (2004), Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp 
luật, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội. Trong cuốn giáo trình này, các tác giả có 
dành một tiết thuộc Chương XVIII- Ý thức pháp luật để viết về vấn đề bồi dưỡng và 
giáo dục nâng cao ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa; theo đó, giáo dục pháp luật là 
sự tác động một cách có hệ thống, có mục đích và thường xuyên tới nhận thức của 
con người nhằm trang bị cho mỗi người một trình độ kiến thức pháp lý nhất định để 
có ý thức đúng đắn về pháp luật, tôn trọng và tự giác xử sự theo yêu cầu của pháp 
luật. Trên cơ sở đó, các tác giả nêu lên các biện pháp giáo dục để nâng cao ý thức 
pháp luật của nhân dân. 
 - Ngọ Văn Nhân (2012), Giáo dục pháp luật hay giáo dục ý thức pháp luật?, 
Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 12 (295)/2012. Trong bài báo khoa học này, theo 
tác giả, trên diễn đàn khoa học pháp lý, khoa học hành chính từ trước đến nay 
thường tồn tại song song hai khái niệm: “giáo dục pháp luật” và “giáo dục ý thức 
pháp luật”. Hai khái niệm này có khi được dùng tách rời nhau như hai khái niệm 
riêng biệt, có khi lại được sử dụng đi liền nhau theo kiểu “giáo dục pháp luật và 
giáo dục ý thức pháp luật”; đồng thời, có sự nhầm lẫn, hoán đổi hoặc đồng nhất nội 
hàm của hai khái niệm này. Từ sự so sánh, đối chiếu về mục đích, mục tiêu, chủ thể, 
đối tượng, nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục pháp luật và giáo dục ý thức 
pháp luật, tác giả đi đến kết luận rằng, trong khoa học pháp lý cần thống nhất sử 
dụng khái niệm “giáo dục pháp luật” làm khái niệm chuẩn; hết sức hạn chế nếu 
không nói là không nên sử dụng khái niệm “giáo dục ý thức pháp luật”. Còn khi 
muốn nhấn mạnh ý thức pháp luật thì có thể nói “giáo dục pháp luật nhằm nâng cao 
ý thức pháp luật” cho một đối tượng hoặc nhóm đối tượng cụ thể. 
 9
 Ngoài ra, có thể kể thêm một số công trình nghiên cứu liên quan đến giáo 
dục pháp luật nói chung, như: Viện Nghiên cứu Khoa học Pháp lý (1995), Một số 
vấn đề giáo dục pháp luật ở miền núi, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội; Vụ Phổ 
biến Pháp luật - Bộ Tư pháp (1997), Một số vấn đề về giáo dục pháp luật trong giai 
đoạn hiện nay. Nxb. Thanh niên, Hà Nội; Nguyễn Duy Lãm (chủ biên, 1997), Một 
số vấn đề về phổ biến, giáo dục pháp luật trong giai đoạn hiện nay, Nxb. Thanh 
niên, Hà Nội; Hồ Quốc Dũng (1997), Công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật ở 
nước ta - thực trạng và giải pháp, Luận văn Thạc sĩ Luật học; Hồ Việt Tiệp (2000), 
Xã hội hóa công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong tình hình mới, Tạp chí Dân 
chủ và Pháp luật, số 9/2000, Hà Nội... Trong các đề tài khoa học, công trình nghiên 
cứu, bài báo khoa học kể trên, các tác giả đã phác họa rõ nét một bức tranh về giáo 
dục pháp luật, xây dựng ý thức pháp luật và lối sống theo pháp luật của con người 
Việt Nam. Bên cạnh đó, các đề tài, công trình trên cũng đã khái quát lý luận về giáo 
dục pháp luật, như mục đích, mục tiêu, yêu cầu, nội dung, phương pháp và hình thức 
giáo dục pháp luật nhằm cung cấp, trang bị những kiến thức pháp luật, nâng cao ý 
thức pháp luật cho các tầng lớp xã hội. 
 Những công trình nghiên cứu về giáo dục pháp luật gắn với một đối tượng 
cụ thể và ở một địa bàn nhất định 
 Chủ đề giáo dục pháp luật cho từng đối tượng cụ thể và tại từng địa bàn cụ 
thể cũng được triển khai nghiên cứu tương đối đa dạng, phong phú. 
 - Khoa Nhà nước và Pháp luật (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 
1999), Đổi mới giáo dục pháp luật trong hệ thống các trường Chính trị ở nước ta 
hiện nay, Đề tài khoa học cấp Bộ. Nội dung của đề tài khoa học này phân tích cơ sở 
lý luận về giáo dục pháp luật; vai trò, nhiệm vụ của các trường Chính trị tỉnh đối với 
công tác giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức tại các địa phương, đánh giá 
những kết quả đạt được và những hạn chế; trên cơ sở đó, tập thể tác giả đề xuất các 
giải pháp đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục pháp luật trong hệ thống các 
trường Chính trị tỉnh ở nước ta. 
 10